Dzieci wbrew ogólnej opinii często borykają się z problemami w obrębie stóp i stanowią niemały procent osób trafiających do gabinetów podologicznych. Do najpopularniejszych sportów uprawianych przez dzieci, które przyczyniają się do kontuzji stóp i dolegliwości w ich obrębie należą :
- piłka nożna
- lekkoatletyka, karate i inne sztuki walki
- jazda na rolkach, deskorolce, rowerze
- koszykówka, siatkówka
- taniec – przede wszystkim balet
- gimnastyka artystyczna
- narciarstwo, łyżwiarstwo, snowboard
Najmłodsi aktywni fizycznie, uprawiający systematycznie sporty najczęściej narażeni są na nadkażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Dochodzi do nich najczęściej poprzez kontakt bosej stopy z powierzchnią na której obecne są patogeny, w miejscach takich jak baseny, sale gimnastyczne, siłownie, szatnie, maty, bieżnie itp. Młodzież trenująca przede wszystkim grę w piłkę nożną , sporty walki gdzie wymagane jest kopanie stopą w np. worki treningowe, uprawiająca sztuki walki czy taniec narażona jest na urazy. Urazy te najczęściej powodują wrastanie paznokci bądź ich odklejanie od łożyska, stan zapalny wałów okołopaznokciowych czy powstawanie krwiaków podpaznokciowych.
Będę chciała opisać najczęściej spotykane problemy u dzieci i młodzieży z którymi spotyka się na co dzień w swojej pracy podolog.
Częstą dolegliwością są brodawki wirusowe stóp ( verrucae plantares ). Zmiany te to rozrost naskórka o różnym nasileniu hiperkeratozy spowodowany zakażeniem wirusa brodawczaka ludzkiego ( human papilloma virus, HPV ). Do infekcji najczęściej dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu stóp z wirusem, a czynnikiem sprzyjającym jest uraz naskórka. Brodawki podeszwowe są najczęściej wywołane przez wirus HPV1. Zakażenie w początkowej fazie jest niewidoczne na skórze , a po kilku tygodniach lub miesiącach pojawiają się drobne grudki, które stopniowo powiększają się do ok. 1 cm tworząc zmiany bez widocznych linii papilarnych. Powierzchnia brodawek jest nierównomierna, z charakterystycznymi , brunatnymi punkcikami, które są zatkanymi kapilarami naczyń włosowatych. Brodawki potrafią krwawić przy lekkim zadrapaniu. Zmiany są zazwyczaj pojedyncze ( typu myrmecia ) lub w formie rozsianej ( brodawki mozaikowe ). Brodawki najczęściej zlokalizowane są na piętach, śródstopiu, palcach stóp, a także w przestrzeniach między palcami. Często mylone są z odciskami, które u dzieci są ogromną rzadkością. Brodawki głęboko wnikają do skóry, dlatego mogą powodować znaczne dolegliwości bólowe, problemy w poruszaniu się – szczególnie te zlokalizowane w miejscu podparcia stopy. Do infekcji często dochodzi u dzieci i młodzieży korzystającej z basenu ale może się to zdarzyć również wszędzie tam, gdzie dzieci przebywają boso tj. basen, sala gimnastyczna, szatnie, wspólne maty do ćwiczeń, natryski w obiektach sportowych itp.
Podatność na brodawki wirusowe jest uzależniona od stanu układu immunologicznego ( odpornościowego ) u dzieci, a że dzieci i mają często obniżoną odporność – są bardziej podatne na atak tego typu wirusa. Atakuje on skórę zmacerowaną , zmiękczoną w wyniku długiego przebywania w wodzie lub skórę uszkodzoną ( mikrourazy, pękniecia, skaleczenia, otarcia ) np. podczas zajęć sportowych.
Kolejną dolegliwością z którą borykają się dzieci i młodzież są grzybice stóp i paznokci. Występują one dużo rzadziej niż choroby wywołane przez wirusy czy bakterie. Grzybice wywołują grzyby chorobotwórcze, najczęściej drożdżaki z rodzaju Candida i dermatofity. Dziecko może zarazić się bezpośrednio od drugiej osoby lub dotykając bosą stopą powierzchni, która jest zanieczyszczona przez innego nosiciela ( na basenie, w szatni, sali gimnastycznej a nawet w piaskownicy ). Ze względu na sposób rozprzestrzeniania się tej choroby , należy zwracać szczególną uwagę na higienę stóp dzieci. Grzyby lubią stopy wilgotne, spocone, otulone skarpetami i butami uniemożliwiającymi odparowanie wilgoci. Dzieci i młodzież uprawiająca systematycznie sport często wybiera modne, a niekoniecznie odpowiednie skarpety czy obuwie. Te modne są najczęściej wykonane z syntetycznych materiałów co sprzyja nadmiernej potliwości stóp. Zakażeniom sprzyja dieta bogata w cukry proste.
Charakterystyczne objawy grzybicy na stopach to :
- łuszczenie się skóry na podeszwach stóp i w przestrzeniach między palcami
- uporczywe swędzenie zmian
- zaczerwienienie skóry w miejscach zakażenia
- biały nalot na płytkach paznokci
Nie należy wprowadzać jakiegokolwiek leczenia grzybicy u dzieci bez przeprowadzenia badania mykologicznego.
Dokuczliwym i częstym problemem u dzieci z którym mierzy się podolog w swoim gabinecie są wrastające paznokcie. Najczęściej dyskomfort pojawia się po tym jak kolega/koleżanka nastąpi w czasie gry grupowej na palec, bądź po niefortunnym uderzeniu w worek treningowy lub piłkę. Paznokieć może zacząć wrastać po nieodpowiednio dobranym obuwiu sportowym – zbyt ciasnym lub na wyrost – najczęściej w takich butach dochodzi do urazów. Zbyt częste i intensywne treningi traumatyzują palce stóp – przede wszystkim paluchy.
Paznokcie u dzieci i młodzieży często zaczynają wrastać po ich zbyt krótkim obcięciu i głębokim wycięciu kątów paznokci . Wrastający paznokieć to sytuacja w której płytka paznokciowa przerywa ciągłość wału okołopaznokciowego, doprowadzając do powstania stanu zapalnego, a następnie do wycieku płynów ustrojowych ,treści ropnej i powstania ziarniny. Stan zapalny powoduje silne odczucia bólowe i może utrudniać dziecku chodzenie a nawet stanie. Wrastanie paznokci dotyczy najczęściej paluchów stóp. U dzieci podolog najczęściej stosuje w zwalczaniu stanu zapalnego wału okołopaznokciowego tamponadę – jest to maleńki opatrunek osłaniający bok paznokcia. Tamponada izoluje paznokieć od skóry, dzięki czemu może on swobodnie rosnąć nie powodując nacisku lub skaleczenia delikatnych u dzieci tkanek wałów okołopaznokciowych.
Inną metodą korekcji wrastających paznokci , którą można stosować u dzieci ( dotyczy to jednak dzieci starszych ) są klamry ortonyksyjne – odpowiednio dobrane do delikatnej i cienkiej płytki paznokciowej dziecka. Klamry, które zakłada podolog zupełnie nie przeszkadzają w funkcjonowaniu dziecka, nie są przeszkodą w kontynuowaniu zajęć sportowych ( założone w początkowej fazie wrastania paznokcia ).
Istnieje też inna metoda walki z wrastającymi paznokciami u dzieci – jest to plastyka wałów okołopaznokciowych. Jest to innowacyjny zabieg , który powstał i rozwiną się w ciągu ostatnich lat. Zalecany jest kiedy problem z wrastaniem paznokci
nawraca lub gdy stan zapalny trwa już z wiele miesięcy. Polega on na wycięciu nadmiaru tkanki skórnej i ewentualnej ziarniny, maksymalnym odsłonięciu boków paznokcia bez uszkodzenia macierzy i łożyska. Zabieg jest całkowicie bezpieczny , wykonywany w znieczuleniu miejscowym, a rany goją się szybko. Wykonywany jest w naszym Instytucie. Plastyka wałów okołopaznokciowych – bez ingerencji chirurga w pytkę paznokciową pozwala na uzyskanie dobrego wyniku klinicznego, z bardzo niskim odsetkiem nawrotów oraz bardzo dobrym efektem kosmetycznym.
Z punktu widzenia podologa klinowa resekcja części płytki paznokciowej lub całkowite usunięcie płytki przez chirurga nie powinno już być stosowane.
Podolodzy często mają do czynienia z krwiakami podpaznokciowymi spowodowanymi mechanicznymi urazami płytki paznokciowej z poważnym stłuczeniem łożyska i uszkodzeniem naczyń krwionośnych znajdujących się pod płytką paznokcia. Często w gabinecie podologicznym pojawiają się dzieci po meczu piłki nożnej , które mają nowe nierozchodzone obuwie ,które traumatyzowały paznokieć i łożysko. Po urazie paznokieć błyskawicznie zmienia kolor na brązowy lub prawie czarny. Kiedy wylew podpaznokciowy jest duży powoduje spore dolegliwości bólowe . Krwiak pod paznokciem ( oprócz tych niewielkich ) powinien zostać usunięty jak najszybciej – zanim dojdzie do powstania zakrzepu . Podolog nawierca niewielki otwór w paznokciu, przez który krew spod płytki może wydostać się na zewnątrz.
Dzieci i młodzież borykają się z problemem hipergryfozy stóp czyli z ich nadmierną potliwością. Zwiększona potliwość stóp może mieć zarówno podłoże chorobowe jak i go w ogóle nie posiadać. Może być wynikiem noszenia nieodpowiedniego obuwia lub skarpet albo mieć podłoże emocjonalne ( psychogenne ). Często jest też związane z dużą aktywnością fizyczną dziecka. Nadpotliwość może mieć podłoże genetyczne. Istotne jest, że na pocenie się i na sam zapach potu ma ogromny wpływ nieodpowiednia dieta . Brzydki zapach potu może świadczyć o nadkażeniu grzybiczym skóry. Hipergryfoza najczęściej dotyczy najmłodszych dzieci i zazwyczaj mija samoistnie. Okresem kiedy obserwujemy wzmożoną potliwość stóp jest okres dojrzewania. U nastolatków nadpotliwość bywa związana najczęściej z zaburzeniami gospodarki wodno – elektrolitowej oraz nadpobudliwością układu współczulnego, który pobudzany jest w sytuacjach stresowych.
Dzieciom i nastolatkom należy często zmieniać skarpetki, które powinny być bawełniane lub bambusowe. Buty dziecka też powinny być wykonane z naturalnych materiałów pozwalających stopom oddychać , z oddychającą membraną usuwającą nadmiar ciepła i wilgoci na zewnątrz. U starszych dzieci warto stosować specjalne wkładki do butów z aktywnym węglem czy nanosrebrem. Gwarantem świeżych stóp jest oczywiście ich właściwa i systematyczna higiena.
Nadmierna potliwość u dzieci i młodzieży wymaga konsultacji pediatrycznej, zwłaszcza jeżeli poceniu się towarzyszą zakłócenia łaknienia, pragnienia, częste oddawanie moczu, bladość czy powiększone węzły chłonne.
Powstałe w czasie treningów zmiany u młodzieży w postaci narośli stawowych, złamań w obrębie palców mają często niekorzystny wpływ na dalszy rozwój stóp i mogą upośledzać biomechanikę stóp na całe życie. Dlatego stopy dzieci aktywnych fizycznie wymagają szczególnej pielęgnacji i ochrony. Jeżeli dziecko skarży się na ból w obrębie stóp należy udać się do podologa lub fizjoterapeuty, którzy pracując w zespołach interdyscyplinarnych podejdą do dziecka w sposób holistyczny.
podolog Małgorzata Popławska